Od kilku lat w polskim porządku prawnym funkcjonuje przestępstwo określane potocznie jako zbrodnia vatowska czy zbrodnia fakturowa. W ostatnim czasie pojęcie to (oraz określenie ‘mafia vatowska’) pojawia się wielokrotnie w mediach, z uwagi na fakt przedstawienia zarzutów w tym zakresie wielu celebrytom czy znanym przedsiębiorcom. Dochodzi też do wielu głośnych zatrzymań przez CBŚP czy CBA osób będących członkami zorganizowanych grup przestępczych trudniących się niejako wyłudzaniem podatku VAT, w tym wystawianiem nierzetelnych faktur. Kwoty jakie zawierają dokumenty są często tak wysokie, iż powodują medialne zainteresowanie (przykładowo pierwsze zarzuty od czasu wprowadzenia przepisów obejmowały faktury VAT o łącznej wartości przekraczającej 446 milionów złotych).

      Zbrodnia vatowska jest przestępstwem polegającym na podrobieniu lub przerobieniu faktury, ale również użyciu jej jako autentycznej, w sytuacji, gdy dokument ten może mieć  znaczenie dla określenia wysokości należności publicznoprawnej lub jej zwrotu albo zwrotu innej należności o charakterze podatkowym, czyli po prostu podatku, w szczególności VAT. Zbrodnia obejmuje również użycie lub wystawienie faktury przy jednoczesnym poświadczeniu nieprawdy co do okoliczności faktycznych mogących mieć znaczenie dla określenia wysokości należnego podatku.

Z przestępstwem określonym w art. 277a Kodeksu karnego mamy do czynienia, gdy  faktury lub faktura  zawierają kwotę należności ogółem, której wartość jest większa niż dziesięciokrotność kwoty określającej mienie wielkiej wartości, czyli gdy przekracza ona 10 mln złotych. Z czynem niedozwolonym mamy oczywiście jednak również do czynienia, gdy kwota ta jest niższa.

Warto wskazać, iż przepisy dotyczące zbrodni vatowskiej, w przypadkach większej wagi, przewidują bezwzględną karę pozbawienia wolności aż do 25 lat pozbawienia wolności. O ile istnieje zastosowanie może znaleźć instytucja nadzwyczajnego złagodzenia kary to jednak w praktyce ciężko jest spełnić przesłanki pozwalające na skorzystanie z tej możliwości, z uwagi na fakt, iż koniecznym jest ujawienie organom ściągania informacji związanym z przestępstwem, które wcześniej nie były w ich posiadaniu, a także konieczny jest zwrot osiągniętej korzyści. Z racji tego, iż dla większości podmiotów taki zwrot nie jest możliwy, gdyż nie posiadają już one tak znacznych kwot, które często opiewają na kilkanaście milionów złotych, nie mają one możliwości skorzystania z instytucji nadzwyczajnego złagodzenia kary. Organy ścigania często uzyskują również wszelkie informacje, jakie mogłyby przekazać im dane podmioty, dużo wcześniej niż wykażą one chęć współpracy, z uwagi na ich ścisłe współdziałanie z organami podatkowymi.

Co więcej osobom dopuszczającym się zbrodni vatowskiej grozi również grzywna do wysokości 3000 stawek dziennych, których wysokość może wynosić od 10 do 2000 złotych. Z analizy orzeczeń sądów powszechnych wynika, iż grzywna pojawia się w praktycznie 99% orzeczeń. Ponadto należy liczyć się również z przepadkiem przedmiotów i korzyści pochodzących z przestępstw lub ich równowartości.

Z danych udostępnionych przez resort sprawiedliwości wynika również, iż od 2014r. stale rośnie liczba przestępstw związanych z podatkiem VAT, która do 2020r. wzrosła o blisko 150% i wyniosła 1331, natomiast liczba spraw dotyczących samej zbrodni vatowskiej od 2017r. wzrosła blisko 21 razy i w 2020r. wyniosła 321.

Kary przewidziane w przepisach m.in. za pozorowane transakcje czy puste faktury są zatem niezwykle dotkliwe, ale to często nie ich wysokość, a nieuchronność daje najlepsze efekty z zwalczaniu przestępczości w tym zakresie. Ze statystyk sądowych wynika bowiem, że bardzo niewielki procent oskarżonych zostaje uniewinnionych. Dotyczy to również kwestii umorzenia postępowań.

Z pewnością zatem kary, praktyka sądów oraz regulacje prawnopodatkowe, w tym kontrola organów skarbowych czy celno-skarbowych, mogą w pewnym zakresie zniechęcać do popełniania tego typu przestępstw.